Twee voorbeelden uit de praktijk: Lies en Willem

De rechter: Lies en haar broer
Uitleg van testamenten
Wie legt het testament uit?
Mediation bij uitleg van een testament
Meer weten?

Eerst een uitspraak van het Hof Amsterdam over het testament van Lies. Lies was in 1979 gescheiden van Joep, haar eerste echtgenoot met wie zij geen kinderen had gekregen. Een jaar later stapt zij opnieuw in het huwelijksbootje. Zij is dan 40 jaar en trouwt met een man van wie we de naam niet kennen. Laten we hem Hans noemen.
In de tussentijd heeft Lies een testament gemaakt waarin zij haar broer Bert tot enig erfgenaam heeft benoemd. In 2004 overlijdt Lies. Zij laat haar echtgenoot Hans achter en het testament dat zij maakte kort vóórdat zij met Hans trouwde.

Wie is nu de erfgenaam van Lies? Haar echtgenoot of haar broer Bert?

Het Hof Amsterdam (1) zegt dat blijkt dat Lies wilde voorkomen dat haar ouders haar erfgenamen zouden zijn. Dat zou namelijk het geval geweest zijn als zij ongetrouwd en zonder kinderen was overleden. Gezien de slechte band met haar ouders, wilde zij dat niet. Zij wilde deze verhouding daarom regelen in haar testament.
Het is nog maar de vraag of zij ook wilde regelen dat haar broer Bert onder alle omstandigheden haar erfgenaam zou zijn. Met name de omstandigheid dat zij al 24 jaar – vermoedelijk gelukkig – getrouwd was op het moment van haar overlijden. Met Hans dus.

Het Hof zegt daarom dat het testament niet duidelijk was en dat er voor de uitleg gekeken moet worden naar de ‘daden en verklaringen’ van Lies. Hans mag van het Hof bewijzen dat het alleen maar de bedoeling van Lies is geweest dat haar ouders niet zouden erven. En dat het dus niet per se haar bedoeling was dat haar broer Bert zou erven.

Het bewijs dat de weduwnaar Hans levert is sterk genoeg, volgens het Hof, mede dankzij een aantal getuigen die vertelden dat Lies ervan uitging dat haar echtgenoot zou erven. Het resultaat is dat niet broer Bert, maar de weduwnaar de hele erfenis van Lies opstrijkt.
Het is intussen 7 jaar na het overlijden van Lies.

In een andere rechtszaak (2) heeft de Hoge Raad opnieuw vastgesteld dat bij de uitleg van testamenten moet worden gelet op:

• de verhoudingen die de erflater wilde regelen in het testament, en
  de omstandigheden waaronder het testament is gemaakt door de erflater.
• De bedoeling van de erflater op het moment waarop hij zijn uiterste wil maakt, is dus van groot belang. De tekst van het testament speelt weliswaar een belangrijke rol, maar hoeft niet doorslaggevend te zijn.

Zo is het ook in de wet geregeld, maar deze uitspraak maakt helder dat ook bij een testament dat op het eerste gezicht duidelijk is, gelet moet worden op die verhoudingen en omstandigheden – of ze nu wel of niet uit het testament zelf blijken.

Deze zaak rond het testament van Lies maakt duidelijk dat uitleg van een testament voor alle testamenten aan de orde is, zelfs als de tekst in de bewoordingen klip en klaar is. Het altijd gewoon ‘uitvoeren wat er staat’ is dus niet de juiste aanpak.

Het is niet de taak van de notaris om op de stoel van de rechter te gaan zitten en zelf een testament uit te leggen waar twijfels over zijn. En als hij dat toch zou doen, loopt hij het risico zelf door de kat of de hond te worden gebeten: hij kan tuchtrechtelijk en civielrechtelijk voor de rechter gesleept worden, in het voorbeeld door de broer of de echtgenoot.

Wie kan het testament dan wel uitleggen? En moet je voor de uitleg van een testament altijd naar de rechter? Of is mediation hier een uitkomst?
Een voorbeeld uit de mediationpraktijk:

Het huis in het bos
Hanneke de Graaf heeft de afgelopen tien jaar samengewoond met Willem de Vries, die enkele maanden geleden plotseling is overleden. Willem is 70 geworden en Hanneke is 43.
Willem was eerder gehuwd en had ook eerder samengewoond. Hij heeft uit zijn huwelijk drie zonen van 35, 37 en 40.
In zijn testament, dat Willem een klein jaar voor zijn overlijden heeft gemaakt, heeft hij zijn zonen benoemd tot zijn enige erfgenamen en aan Hanneke het vruchtgebruik toegekend van zijn hele nalatenschap. Zij kreeg daarbij de bevoegdheid om op het vermogen in te teren (het te verbruiken dus) en om bezittingen te vervreemden (te verkopen bijvoorbeeld).

De nalatenschap van Willem bestaat uit het woonhuis waarin hij 30 jaar heeft gewoond, de laatste 10 jaren samen met Hanneke. Het huis staat in een bos en kan worden omschreven als romantisch. Wel is er veel achterstallig onderhoud. De meest recente WOZ-waarde is € 325.000. Er is nog een kleine hypothecaire geldlening van € 15.000.

In dit voorbeeld menen de broers dat het wel vaders bedoeling was dat Hanneke het vruchtgebruik van het huis zou krijgen, maar zeggen zij dat het niet zijn bedoeling was dat ze het ook het recht kreeg om in te teren en te vervreemden. Ze mocht er in hun ogen dus wel blijven wonen, maar het niet verkopen. ‘Dat heeft die notaris erin gezet, maar de betekenis daarvan is onze vader niet duidelijk gemaakt.’ Dit kan zijn bedoeling niet geweest zijn, stellen zij.

Hanneke had van de notaris gehoord dat de broers gewoon moesten meewerken aan het uitvoeren van het legaat (het vestigen van het vruchtgebruik). Maar zij wilde niet zonder meer op haar strepen staan, omdat zij de relatie met de zoons van haar partner belangrijk vond. Daarom wilde zij bekijken of ze er samen uit zouden kunnen komen en klopte aan bij een nalatenschapsmediator. Samen vonden zij een oplossing.

Uit dit voorbeeld blijkt dat erfgenamen en legatarissen heel goed zelf tot uitleg van een testament over kunnen gaan en dat ze daarvoor niet bij een rechter aan hoeven kloppen.

Zowel in de zaak van het huis in het bos als in de zaak van Lies, staat van tevoren bepaald niet vast tot welk oordeel de rechter zal komen. Een gerechtelijke procedure is daarmee een gok, de uitkomst is hoogst onzeker. Zijn er veel goede getuigen beschikbaar, dan staat de weduwnaar van Lies sterk. Zijn die er niet, dan is de zaak waarschijnlijk bij voorbaat verloren. Dit nog los van de vraag of de rechter getuigenbewijs zal toelaten (en of de advocaten voldoende gespecialiseerd zijn in het erfrecht).

Wat wel vaststaat, is dat er hoge kosten aan zijn verbonden, er veel energie in moet worden gestopt en last but not least dat de relatie tussen de erfgenamen – heel vaak famlieleden die een leven lang samen lief en leed hebben gedeeld – sterk op de proef wordt gesteld in procedure en vaak onherstelbaar wordt beschadigd.

In een nalatenschapsmediation traject kunnen de erfgenamen en anderen die in een testament iets toebedeeld krijgen in een veilige setting met elkaar bespreken welke uitleg van het testament het best overeenkomt met de bedoelingen van de overledene. Op deze manier kan in een vroeg stadium voorkomen worden dat er spanningen ontstaan in de relatie tussen de erfgenamen en dat de zaak escaleert.

Misschien heeft u de informatie onder het kopje Mediation ook al gelezen en overweegt u of nalatenschapsmediation in uw situatie ook een geschikt traject zou zijn. Of u wilt meer weten over hoe dat zou werken. Neemt u dan gerust contact op met een van onze nalatenschapsmediators; zij bekijken graag met u wat zou kunnen werken.

Wat is nalatenschapsmediation?
Wanneer nalatenschapsmediation?
Wat is de ‘overlegpraktijk’ bij nalatenschappen?