Wie zijn de erfgenamen?

Wat is een erfgenaam
Wettelijke erfgenamen: de erfgenamen die de wet aanwijst
Wanneer moet ik een testament maken?
Kun je iemand onterven?
Wanneer kun je niet erven?
Wilt u erfgenaam zijn of liever niet?
Advies

Erfgenamen zijn personen aan wie volgens wet of testament (een deel van) de erfenis wordt nagelaten door de overledene. De overledene kan een of meer erfgenamen hebben. De overledene wordt ook wel de erflater genoemd.

Erfgenamen nemen juridisch gezien samen de plek van de overledene in: zij volgen hem op in zijn bezittingen en schulden.

Als iemand is overleden, is de vraag wie zijn erfgenamen zijn. Het antwoord daarop is te vinden in het testament of in de wet. Als de overledene een testament heeft gemaakt, staat daarin wie de erfgenamen zijn. Heeft de overledene geen testament gemaakt, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn.

Als de overledene niet in een testament erfgenamen heeft aangewezen, bepaalt de wet wie erfgenaam is. De wet noemt vier categorieën (of groepen). De volgende categorie komt pas aan bod, als er in de eerdere groep niemand aanwezig is. Is er een erfgenaam in een groep, dan is duidelijk wie er erft en wordt dus niet verder gezocht in de volgende categorieën.

1. echtgenoot of geregistreerd partner en kinderen (en/of afstammelingen van de kinderen)
2. ouders, broers en zussen en hun afstammelingen
3. grootouders met hun (klein)kinderen; ooms, tantes, neefjes en nichtjes
4. overgrootouders met hun afstammelingen

Als eerste wordt gekeken of er erfgenamen in de eerste groep zijn: heeft de overledene een partner en kinderen? Dan zijn zij samen de erfgenamen. Is er alleen een echtgenoot, dan is deze de enige erfgenaam. Laat de overledene alleen kinderen achter, dan zijn zij gezamenlijk de erfgenamen.

Zij erven “uit eigen hoofde”: door hun eigen familieband met de overledene.

Eerder overlijden van een erfgenaam

Als een kind, een broer of zus of een (over)grootouder eerder is overleden dan de erflater, dan erven zijn of haar afstammelingen samen in de plaats van de gestorvene. Dit heet plaatsvervulling. Zo erven de kleinkinderen bijvoorbeeld in de plaats van hun eerder overleden vader indien hun grootvader overlijdt.

In een testament kan de erflater zelf erfgenamen benoemen. Dat kunnen dezelfde personen zijn als de wettelijke erfgenamen, maar ook andere personen. Dit zijn de testamentaire erfgenamen.

Wettelijke erfgenamen zijn altijd familieleden. Maar in een testament kan de erflater ook niet-familieleden tot erfgenaam benoemen. Ook instanties, zoals goede doelen, kunnen tot erfgenaam worden benoemd. Bij testamentaire erfgenamen is er geen automatische plaatsvervulling, wat bij wettelijke erfgenamen wel het geval is. Een erflater kan wel bepalen dat plaatsvervulling zal plaatsvinden.

Het is belangrijk een testament te maken als u andere erfgenamen wilt benoemen dan degenen die uw wettelijke erfgenamen zijn. Bijvoorbeeld de partner met wie u samenwoont, omdat hij of zij geen erfgenaam volgens de wet is. Ook kan het gaan om de kinderen van uw nieuwe partner (uw stiefkinderen), die geen erfgenamen van u zijn omdat ze niet uw eigen kinderen zijn. U kunt hen wel tot erfgenaam benoemen in uw testament. Een andere situatie is dat u – behalve uw erfgenamen volgens de wet – ook een goed doel tot erfgenaam wilt benoemen: ook dat moet dan worden vastgelegd in een testament.

Een testament moet door een notaris worden vastgelegd, anders is het niet geldig. Elk testament wordt opgenomen in het Centraal Testamenten Register. Als iemand overleden is, onderzoekt de notaris in dit register of de overledene een testament heeft gemaakt en wat daarin staat. Blijkt er geen testament te zijn, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn.

Erven en echtscheiding

Een bijzonder aandachtspunt is de situatie tijdens en na een echtscheiding. Tijdens het scheidingsproces zijn echtgenoten nog steeds elkaars wettelijke erfgenamen. Dit geldt ook voor geregistreerd partners. Als dit niet gewenst is, bijvoorbeeld bij een lang scheidingsproces, dan is een testament nodig om de toekomstige ex-echtgenoot uit te sluiten als erfgenaam.

Voor samenwoners geldt deze regel niet. Wel komt het vaak voor dat samenwoners elkaar tot erfgenaam hebben benoemd in een testament. In dat geval blijven zij erfgenaam van elkaar totdat het testament wordt gewijzigd (afhankelijk van de precieze tekst in het testament).

Na afronding van de scheiding is de ex-echtgenoot of geregistreerd partner geen erfgenaam meer volgens de wet. Dit geldt ook voor de van tafel en bed gescheiden echtgenoot. Testamenten kunnen ook een clausule over echtscheiding bevatten. Het is altijd verstandig door een specialist te laten controleren of het nodig is uw testament aan te passen als u in een echtscheiding ligt.

Erfgenamen in een samengesteld gezin

In een samengesteld gezin, waar de nieuwe partners samen kinderen hebben en ook ieder kinderen hebben uit een eerdere relatie, is speciale aandacht nodig voor de vraag wie erfgenamen zijn. Als er geen testament is, erft niet iedereen uit het gezin automatisch. Alleen de eigen kinderen en de echtgenoot of geregistreerd partner erven volgens de wet. Dat kan de bedoeling zijn, maar het kan ook de wens zijn de kinderen van de partner als erfgenaam te benoemen. Daar is een testament voor nodig, net als voor het erven door de partner met wie wordt samengewoond zonder huwelijk of geregistreerd partnerschap.

In een testament kunnen familieleden die volgens de wet zouden erven onterfd worden.

• Een kind of kleinkind dat onterfd is in een testament, is géén erfgenaam. Hij kan wel aanspraak maken op zijn legitieme portie. Een legitieme portie is een vordering in geld op de erfgenamen. Zie hiervoor: Legitieme portie.

Over onterving bestaan vele fabels en ideeën. Wat vaak bedoeld wordt met onterving, is dat een kind helemaal niets krijgt uit de erfenis van een ouder. Dus ook niet dat waar hij volgens de wet minimaal recht op heeft: zijn legitieme portie. Wil de ouder niet dat een kind zijn gewone erfdeel volgens de wet krijgt, om welke reden dan ook, dan kan de ouder zijn kind in zijn testament onterven.

Echter, het kind kan in dat geval een beroep doen op zijn legitieme portie. Of hij kan de onterving aanvechten bij de rechter. Je kunt een kind dus wel onterven, maar of die onterving het gewenste effect heeft, is de vraag. Meestal is het effect van een onterving dat het onterfde kind minder krijgt dan zijn gewone erfdeel, namelijk alleen de legitieme portie. Het kan ook zijn dat een kind zich neerlegt bij de onterving en niets erft. Ook is het mogelijk dat een kind het hele testament aanvecht bij de rechter, bijvoorbeeld omdat hij meent dat de ouder niet meer wist wat hij deed toen hij dat testament maakte. Als de rechter dat ook zo ziet, kan het zijn dat het onterfde kind toch zijn gewone erfdeel volgens de wet krijgt.

Een andere vraag is of onterving de beste oplossing is voor wat de ouder wil bereiken. Dit is een complexe afweging, waarmee een nalatenschapsmediator of een notaris u kan helpen.

Bestaan

Om erfgenaam te kunnen zijn, moet iemand bestaan op het moment dat de nalatenschap openvalt, dus bij het overlijden. Een uitzondering op deze regel is het kind van de overleden vader dat nog niet geboren is ten tijde van het overlijden. Wordt het kind levend geboren, dan behandelt de wet het kind alsof het leefde op het moment van het overlijden van de vader.
Bestaat er tussen een overleden man en een kind geen juridische band, maar is het zeer waarschijnlijk dat de man de biologische vader van het kind is? Dan geeft de wet de mogelijkheid om – na het overlijden van de man – het vaderschap gerechtelijk vast te laten stellen. Zo kan het kind alsnog erfgenaam worden van zijn overleden vader.

Onwaardig

Om erfgenaam te kunnen zijn, mag iemand niet onwaardig zijn. Iemand is onwaardig als hij de overledene heeft gedood (of geprobeerd heeft te doden) of een ernstig misdrijf tegen hem gepleegd heeft en daartoe ook is veroordeeld. Ook degene die de uiterste wil (het testament) heeft vervalst, vernietigd of verduisterd, of de overledene heeft gedwongen een uiterste wil te maken of dat juist voorkomen heeft, is onwaardig en kan dus geen erfgenaam zijn.

De rechten en plichten van de erfgenaam

De erfgenaam treedt volgens de wet in de rechten en plichten van de erflater: hij krijgt zijn bezittingen én zijn schulden.

Wettelijke verplichtingen voor de erfgenamen

De wet kent de erfgenamen bepaalde bevoegdheden toe en legt hem ook verplichtingen op. Bijvoorbeeld de plicht om een huis te beheren en om de niet-betaalde rekeningen van de erflater te voldoen.

Testamentaire bepalingen

De erflater kan in zijn testament ook verplichtingen opleggen aan zijn erfgenamen. Hij kan bijvoorbeeld zijn bijzondere auto nalaten aan zijn zoon, onder verplichting jaarlijks met de auto mee te doen aan een liefdadig evenement. 

Erfenis aanvaarden, verwerpen of beneficiair aanvaarden?

• Om erfgenaam te zijn, hoeft de erfgenaam niets te doen: erfopvolging gaat automatisch, op grond van de wet.
• Als iemand geen erfgenaam wil zijn, is er wel een handeling nodig: de nalatenschap verwerpen. Door te verwerpen maakt wordt de erfopvolging ongedaan gemaakt.
• Ook voor de zogenaamde beneficiaire aanvaarding is een handeling nodig. Hierdoor hoeft de erfgenaam niet op te draaien voor een negatieve erfenis.

Het kan mooi zijn om tot erfgenaam benoemd te zijn door degene die is overleden. Maar er zijn ook situaties waarin u als erfgenaam de erfenis niet kunt of wilt aanvaarden. Om emotionele redenen of als blijkt dat de erfenis vooral uit schulden bestaat bijvoorbeeld. Als erfgenaam wordt u immers verantwoordelijk voor het betalen van de openstaande rekeningen van de overledene. Als de nalatenschap niet voldoende vermogen bevat, moet u de schulden uit uw eigen vermogen betalen.

Het is daarom belangrijk om vóórdat u een erfenis aanvaardt, vast te stellen wat de omvang van de nalatenschap is.  Mocht de nalatenschap negatief zijn (meer schulden dan bezittingen), dan kunt u als erfgenaam de nalatenschap verwerpen of ‘beneficiair aanvaarden’. In het eerste geval wordt u geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. In het tweede geval aanvaardt u de nalatenschap voor zover deze positief is. Mocht u geen zorgen of twijfels hebben, dan kunt u de nalatenschap gewoon aanvaarden en treedt u in de rechten en plichten van de overledene.

Als u vragen heeft over een van deze onderwerpen – bijvoorbeeld wie uw erfgenamen zijn, of het nodig is een testament te maken, of u een erfenis wilt aanvaarden, verwerpen of beneficiair aanvaarden – dan kan een notaris u van dienst zijn.

Als u onenigheid in de familie heeft of ruzie over een van deze punten, dan kan een nalatenschapsmediator of een erfrecht-advocaat u helpen.

Als u erover denkt een goed doel erfgenaam te laten zijn, dan kan een estate planner of een notaris u adviseren.

Wie zijn de erfgenamen?
Wie erft wat?
Hoeveel is de erfenis?
Afwikkeling van de nalatenschap
Wat is een executeur?
Samengesteld gezin en erfenis
Een kind onterven
Minderjarige kinderen en erfenis
Erfrecht & scheiding, onderneming of onterving?
Internationale aspecten
Wat is een legaat?
Onterven: wat betekent dat?
Legitieme portie: wat is het en hoe werkt het?
Erfenis nalaten aan een goed doel: hoe doe je dat?