Wie erft wat?

Wettelijk Erfdeel
Wettelijke verdeling
Gevolgen wettelijke verdeling
Ongedaan maken wettelijke verdeling
Verdeling volgens testament
Legaat
Codicil
Bewind: beschermen van uw vermogen
Legitieme portie
Advies

Erfgenaam word je op grond van de wet of door benoeming in een testament. In een testament wordt vermeld wie de erfgenamen zijn en op welk deel van de erfenis zij recht hebben. Een erfgenaam treedt in de rechten en plichten van de overledene, dus hij ontvangt zowel de bezittingen als de schulden. Daarnaast kan de erflater in een testament onder meer een legaat opnemen of een erfdeel onder bewind stellen. Is er geen testament, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn en voor welk gedeelte van de nalatenschap. Naast het testament en de wet is er nog een manier om iemand iets na te laten en dat is door middel van een codicil.

• Met wettelijk erfdeel wordt meestal bedoeld wat iemand erft als er geen testament is.
• Bij de wettelijke verdeling gaan volgens de wet alle goederen naar de langstlevende echtgenoot en krijgen de kinderen alleen een vordering.
• De legitieme portie is waar een kind volgens de wet minimaal recht op heeft; ook als het onterfd is.

Het voordeel voor de langstlevende ouder, de partner van de overledene, is dat hij of zijn in principe door kan leven zoals hij of zij gewend was. Als al het geld in het huis zit bijvoorbeeld, hoeft de langstlevende echtgenoot het huis niet direct te verkopen om de kinderen hun erfdeel uit te kunnen keren. Het mag natuurlijk wel, maar die beslissing ligt bij de langstlevende ouder. Dit is dus een beschermingsbepaling ten gunste van de langstlevende partner.

Deze bescherming werkt natuurlijk alleen als de vorderingen niet meteen opgeëist kunnen worden door de kinderen. De wet regelt daarom dat de vorderingen pas opeisbaar zijn als:

• als de langstlevende ouder failliet wordt verklaard of in de schuldsanering terecht komt (maar in dat geval is er waarschijnlijk weinig op te eisen)
• als de langstlevende ouder komt te overlijden, of
• in gevallen die de erflater (de eerst overleden ouder) bepaald heeft in zijn/haar testament
• bijvoorbeeld bij hertrouwen van de langstlevende ouder – dit is namelijk niet automatisch het geval!

De langstlevende ouder mag haar schuld aan de kinderen wel eerder aflossen, in het geheel of voor een gedeelte. Dat kan aan alle kinderen tegelijk, maar ook aan maar één kind, bijvoorbeeld omdat moeder vindt dat haar ene zoon het hard nodig heeft.

Bij hertrouwen van de langstlevende ouder geldt nog een aantal ingewikkelde regels, die de wilsrechten genoemd worden. Voor advies hierover kunt u terecht bij een notaris of erfrechtadvocaat.

Bij eigen kinderen levert de wettelijke verdeling meestal geen problemen op: zij vinden het logisch dat “mama blijft wonen in het huis waarin zij met papa oud wilde worden”. Wel kan het zo zijn dat moeder bijna alles op gemaakt heeft, zodat er niet veel voor de kinderen overblijft. Voor het ene kind is dat geen probleem, die is blij dat moeder zich geen zorgen heeft hoeven maken. Voor het andere kind kan dat een teleurstelling zijn.

Als er sprake is van een samengesteld gezin, kunnen de verhouding hierdoor wel behoorlijk op de proef worden gesteld: een dochter die moet toezien hoe de nieuwe partner van haar vader in “zijn” huis blijft wonen, zich daar misschien niet meer zo thuis voelt en tot overmaat van ramp maar moet afwachten of er in de toekomst nog iets overblijft van het erfdeel van haar vader… Zelfs als de verhoudingen goed waren, worden ze door deze regeling soms aardig op de proef gesteld.

Hebt u een samengesteld gezin, bespreek dan goed met uw notaris op welke manier u dit in uw situatie het beste kunt regelen voor uw nabestaanden.

Ongedaan maken wettelijke verdeling

In sommige situaties kan de wettelijke verdeling niet zo gunstig uitpakken. Bijvoorbeeld als moeder niet zelfstandig kan blijven wonen na het overlijden van vader en het de bedoeling is dat het ouderlijk huis naar een van de kinderen gaat. Met de wettelijke verdeling zou dat overdrachtsbelasting kosten, terwijl dat niet het geval zou zijn zonder de wettelijke verdeling.

De wettelijke verdeling kan dan ongedaan gemaakt worden.

Dit ongedaan maken moet gebeuren in een notariële akte en binnen 3 maanden na het overlijden worden ingeschreven in het boedelregister bij de rechtbank. Dat is in praktijk heel snel en betekent dat vlot bekeken moet worden of er nadelige gevolgen zijn aan de wettelijke verdeling. U kunt hiervoor terecht bij een notaris of estate planner.

Als de wettelijke verdeling ongedaan wordt gemaakt, is de langstlevende echtgenoot ‘gewoon’ erfgenaam, met een gelijke positie als de kinderen: zij volgen samen de rechten en plichten van de overleden echtgenoot/ouder op, ieder voor zijn of haar gedeelte van het geheel. De nalatenschap zal dan wel verdeeld moeten worden.

In een testament kunt u (bijna) alles vastleggen wat u wilt regelen voor de situatie na uw overlijden: de erfgenamen, wat zij krijgen, naar wie eventueel losse vermogensbestanddelen gaan, of een goed doel van u erft, wie u tot voogd benoemt over uw minderjarige kinderen, of vermogen dat een erfgenaam verkrijgt onder bewind wordt gesteld, wensen met betrekking tot uw uitvaart.

Een testament is een akte die u bij de notaris laat opmaken. De notaris beschrijft op een juridisch juiste manier wat uw “uiterste wil” is. Het is een persoonlijk document: u hoeft niemand mee te nemen en aan niemand te vertellen wat u gaat regelen of geregeld heeft. Echtparen zeggen nog wel eens: “we” hebben testamenten laten maken. In feite heeft iedere echtgenoot zijn eigen testament gemaakt. En het zou kunnen zijn dat een van de echtgenoten de volgende dag teruggaat naar de notaris en zijn testament laat aanpassen.

De notaris archiveert het testament nadat het door u is ondertekend, en in het Centraal Testamenten Register wordt geregistreerd dat u een testament hebt gemaakt, op welke datum en bij welke notaris. De inhoud komt hier niet in te staan en blijft vertrouwelijk.

Je maakt een testament als je af wilt wijken van wat de wet bepaalt. Dat kan gaan om het benoemen van andere erfgenamen (bijvoorbeeld samenwoners, stiefkinderen of een goed doel), andere erfdelen (zoals halfbroers en -zussen gelijk stellen aan volle), vruchtgebruik in plaats van de wettelijke verdeling, of om een legaat van iets specifieks. In een testament kunnen ook aanvullende bepalingen worden opgenomen, zoals voogdij of bewind. Ook in internationale situaties kan het verstandig zijn een testament te maken, zodat duidelijk is welk recht van toepassing is.

• Een testament is een notariële akte met de laatste wil van de erflater over zijn nalatenschap.
• Met een legaat wordt een specifiek goed of geld nagelaten aan de legataris: de persoon die het legaat ontvangt.
• Een codicil is handgeschreven en alleen voor sommige situaties geldig.

Een legaat is een bepaald (duidelijk omschreven) goed of een bepaald (concreet) geldbedrag dat aan iemand of aan bijvoorbeeld een goed doel, stichting, vereniging wordt nagelaten. Degene die een legaat ontvangt wordt ‘legataris’ genoemd. De legataris deelt niet mee in de nalatenschap, maar ontvangt een afzonderlijk vermogensbestanddeel, bijvoorbeeld een bepaald schilderij. Hij heeft een vordering op de nalatenschap, die eerst uitbetaald moet worden voordat de erfgenamen hun deel ontvangen. De erfgenamen weten dus pas ná het betalen van de openstaande rekeningen/schulden van de overledene en ná het uitkeren van de eventuele legaten wat er voor hen overblijft. Dit bedrag wordt dan weer verdeeld door de erfgenamen.

Een codicil is een handgeschreven en door de erflater ondertekende brief, waarin de erflater bepaalde soorten goederen kan nalaten of wensen met betrekking tot de uitvaart kunt opschrijven. Het is alleen geldig als aan de eisen die de wet stelt wordt voldaan:

• Het moet met de hand zijn geschreven, gedagtekend en ondertekend door de erflater
• Legaten kunnen alleen gaan over kleding, bepaalde sieraden, bepaalde inboedelgoederen en bepaalde boeken. Bepaalde betekent hier: specifiek genoemde.

Ook wensen over de uitvaart kunnen in een codicil worden opgenomen. Het is niet meer mogelijk om een executeur te benoemen in een codicil.

Voordeel is dat u voor een codicil niet naar de notaris hoeft te gaan en het ook zelf weer kunt aanpassen. Nadelen zijn dat uw codicil misschien niet (op tijd) gevonden wordt en dat uw opgeschreven wensen kunnen worden genegeerd. U kunt een codicil in uw nachtkastje leggen, maar dan is niet zeker dat het op tijd gevonden wordt. Het is daarom verstandig om dit schrijven bij de notaris in bewaring te geven of aan uw erfgenamen te vertellen dat het er is.

Er kunnen een situaties zijn waarin u iemand wel tot erfgenaam wilt benoemen, maar u van mening bent of vermoedt dat hij tot een bepaalde leeftijd nog niet in staat is om zelf goed met dit vermogen om te gaan. Om uw vermogen na uw overlijden – eventueel gedurende een bepaalde periode, tot een bepaalde leeftijd – te beschermen en te voorkomen dat het vermogen dat u met veel moeite hebt opgebouwd weglekt, kunt u dit vermogen in een testament onder bewind stellen.

Ouders van minderjarige of jongvolwassen kinderen zetten dit vaak in hun testament, om hiermee te bewerkstelligen dat eventueel geërfd vermogen aan een vervolgstudie of aan een eerste huis wordt besteed en niet aan een dure auto, een jaar backpacken of rondjes in de kroeg.

U benoemt dan in uw testament ook een bewindvoerder: dat is degene die het geërfde vermogen voor de erfgenaam beheert. De bewindvoerder benoemt u zelf in uw testament en het is handig als u deze persoon hierover informeert. U kunt ook bepalen dat de bewindvoerder wel of geen vergoeding krijgt voor zijn werkzaamheden.

Hebt u kinderen, dan hebben zij volgens de wet recht op hun minimale wettelijk erfdeel, de zogenaamde legitieme portie. Er wordt wel gezegd dat je je kinderen niet kunt onterven. Dat is niet juist. U kunt uw kinderen wel onterven in uw testament, maar deze onterving heeft mogelijk maar een beperkt effect.

De legitieme (of legitieme portie) is de minimale waarde waarop een kind volgens de wet recht heeft bij het overlijden van een ouder. Het is een vordering in geld, dus niet een recht op een gedeelte van de nalatenschap. De wet noemt geen concrete bedragen, maar hanteert een breukdeel van het totale fictieve vermogen van de erflater. Hierbij worden ook bepaalde giften meegerekend die de overleden ouder in het verleden heeft gedaan.

Het kind dat minder krijgt dan zijn legitieme kan deze opeisen bij de erfgenamen. Hij is dan schuldeiser van de nalatenschap: het bedrag moet betaald worden uit de nalatenschap. Hiervoor hoeft hij niet naar de rechter. De berekening kan wel behoorlijk ingewikkeld zijn, dus het is verstandig hierbij een specialist in te schakelen.

Inzien van een testament

Bent u (waarschijnlijk) erfgenaam en wilt u graag het testament van de overledene inzien? Als u weet bij wie de overledene een testament heeft laten opmaken, kunt u naar dat notariskantoor gaan. Het kan natuurlijk zijn dat de overledene later nog een ander testament heeft gemaakt, en dat kan ook bij een ander notariskantoor gebeurd zijn. Vandaar dat u er goed aan doet om aan deze of een andere notaris te vragen navraag te doen bij het Centraal Testamenten Register. De notaris controleert dan of de overledene een testament heeft gemaakt en welk testament het laatste (meest recent) was.

De notaris zal dit onderzoeken en de uitkomst (wel of geen testament) meedelen aan degenen die erfgenamen zijn volgens het testament, als er een geldig testament is. Daarnaast en ook als er geen testament is zal de notaris via de Gemeentelijke Basisadministratie onderzoeken wie de erfgenamen zijn volgens de wet. Het kan immers zo zijn, dat een erflater zijn drie kinderen tot erfgenaam benoemt in zijn testament. Als de notaris het GBA onderzoekt en daaruit blijkt dat de erflater vier juridische kinderen heeft nagelaten, is ook het vierde kind wettelijk erfgenaam en zal bekeken moeten worden hoe het testament uitgelegd moet worden.

Het kan zijn dat erfgenamen al een afschrift van een testament hebben gevonden in het huis van de overledene. Ook dan zal de notaris eerst het onderzoek doen, aangezien een testament later herroepen kan zijn.

Vanwege het vertrouwelijke karakter van het testament, zal de notaris alleen aan de erfgenamen mededeling doen over een eventueel testament of de inhoud daarvan. Anderen mogen het testament niet inzien en zullen daarover geen informatie ontvangen. Wel hebben onterfde erfgenamen recht op bepaalde informatie uit het testament: informatie die voor hen van direct belang is.

Als u vragen heeft over wie wat erft in uw situatie, of als u wilt weten of het verstandig is een testament te maken, een samengesteld gezin heeft, een legaat wilt maken, of uw vermogen na uw overlijden wilt beschermen, dan kan een notaris u van dienst zijn.

In het geval dat u overweegt een of meer kinderen minder na te laten, dan kunt u bij een nalatenschapsmediator terecht om later conflict te voorkomen, of van een notaris advies inwinnen over de mogelijkheden. Bij ingewikkeldere vermogens, onder meer als u een bedrijf heeft, kan een estate planner adviseren over verdere beschermingsmaatregelen.

Mocht u een erfenis ontvangen en u wilt daar op een verstandige manier mee omgaan, dan kan een financieel adviseur u inzicht geven in uw nieuwe financiële situatie. Hij of zij kan u zonder eigen commercieel belang adviseren hoe u dit zorgvuldig kunt beheren en bijvoorbeeld de vraag beantwoorden of het verstandig is uw hypotheek af te lossen.

Als u als kind minder krijgt dan u verwacht had of twijfelt aan de geldigheid van een testament, kunt u bij een erfrecht-advocaat terecht als u advies wilt over uw rechten en mogelijkheden of wilt procederen. Een nalatenschapsmediator kan u helpen met de erfgenamen samen naar een oplossing te zoeken.

Als de vermoedelijke vader van uw minderjarige kind is overleden en u wilt laten vaststellen dat hij juridisch de vader is – en uw kind dus mogelijk erfgenaam of legitimaris – dan kunt u ook bij een erfrecht-advocaat terecht.

Wie zijn de erfgenamen?
Hoeveel is de erfenis?
Afwikkeling van de nalatenschap
Wat is een executeur?
Samengesteld gezin en erfenis
Een kind onterven
Minderjarige kinderen en erfenis
Erfrecht & scheiding, onderneming of onterving?
Internationale aspecten
Wat is een legaat?
Onterven: wat betekent dat?
Legitieme portie: wat is het en hoe werkt het?
Erfenis nalaten aan een goed doel: hoe doe je dat?