Erfrecht & scheiding, onderneming of onterving?

Leestijd: 8 minuten

Weet u welke specialist u nodig heeft?

Kort samengevat

Als u aan het scheiden bent en niet wilt dat uw aanstaande ex nog van u erft, moet u een (nieuw) testament maken.
Ook na afronding van de scheiding kan het wenselijk zijn uw testament aan te passen of te maken.
Als de overledene een onderneming had, is deze mogelijk onderdeel van de nalatenschap – afhankelijk van de rechtsvorm van de onderneming en de afspraken erover.
Heeft de erflater een familiebedrijf, dan is de situatie complexer en is deskundige advisering of begeleiding verstandig.
Als u onterfd bent als kind, heeft u recht op uw legitieme portie. Voor het inroepen daarvan gelden termijnen.
Bij onterving kan mediation helpen om gezamenlijk een oplossing te vinden voor lastige kwesties.

Ga snel naar:

Ik ben aan het scheiden of gescheiden: moet ik mijn testament aanpassen?
De erflater had een onderneming
Familiebedrijf
Ik ben onterfd, wat nu?
Advies

Ik ben aan het scheiden of gescheiden: moet ik mijn testament aanpassen?

Zolang u getrouwd bent of een geregistreerd partnerschap hebt, zijn u en uw partner elkaars wettelijke erfgenamen. Zodra het huwelijk of geregistreerd partnerschap is ontbonden bent u juridisch “niets” meer van elkaar, en dus ook geen wettelijk erfgenaam meer.

Mocht een echtgenoot overlijden, dan erft de langstlevende via het wettelijk erfrecht. Oók tijdens de scheidingsperiode. Wilt u dit voorkomen, dan moet u een testament maken. Zeker als het veel tijd in beslag neemt om te komen tot afspraken over de scheiding en het om substantieel vermogen gaat, wordt vaak een testament gemaakt om te voorkomen dat scheidende partners toch van elkaar erven.

Tijdens het huwelijk of de relatie is het vaak de bedoeling om van elkaar te erven, maar na het verbreken van de relatie niet meer. Wie zijn uw erfgenamen na afronding van de scheiding? Hebt u kinderen en wilt u dat zij erven? Daarvoor hoeft u op zich niets te doen, want volgens de wet zijn zij uw erfgenamen. Maar: zijn zij minderjarig of jongvolwassen en wilt u andere onderwerpen regelen, zoals het bewind over hun vermogen, de afwikkeling van de nalatenschap en de voogdij? Dan moet daarvoor toch een testament gemaakt worden. Een voorbeeld van een regeling die na echtscheiding regelmatig in testamenten wordt opgenomen, is het benoemen van een andere bewindvoerder dan de ouder van de kinderen, zodat niet uw ex het bewind voert over het van u geërfde vermogen. Zie hiervoor ook: Minderjarige kinderen

Een andere reden om een testament te maken na uw scheiding is om te voorkomen dat vermogen van uw familie via uw kinderen bij uw ex-partner terechtkomt. Stel: u bent gescheiden en komt te overlijden. Als uw kinderen nog minderjarig zijn, heeft de andere ouder (uw ex) recht op het ouderlijk vruchtgenot. Dat betekent dat rente en andere inkomsten uit het vermogen van uw kinderen aan uw ex zouden toekomen. U kunt dit recht uitsluiten in uw testament.

In de situatie dat uw kind vervolgens ook overlijdt voordat hij of zij zelf een echtgenoot en/of kinderen heeft, dan zou de andere ouder – uw ex – wettelijk erfgenaam zijn van uw kind. Om dat te voorkomen, kunt u een tweetrapsmaking opnemen in uw testament: uw kind erft eerst. Als uw kind komt te overlijden, erft degene die u daarna heeft aangewezen, bijvoorbeeld uw andere kind. Een tweetrapsmaking is een complexe regeling, waarover een notaris u kan adviseren.

Heeft u geen kinderen en bent u aan het scheiden of gescheiden, bekijk dan wie uw wettelijk erfgenamen zijn (zie: Wie erft wat?). Als u anderen dan uw wettelijke erfgenamen wilt laten erven, moet u ook een testament maken. Een goed doel, een nichtje of een museum bijvoorbeeld.

De erflater had een onderneming

Had de erflater een eenmanszaak, dan behoren alle goederen en schulden van de eenmanszaak tot de nalatenschap. Openstaande nota’s moeten worden betaald of geïnd. De nabestaanden komen dan vaak wel voor praktische problemen te staan: wie neemt het bedrijf en de klanten over, wat zijn de wachtwoorden van de website en social media accounts, welke uren moeten nog gedeclareerd worden? Het is daarom belangrijk dat ook zelfstandigen hun administratie goed op orde hebben en ervoor zorgen dat hun naaste (of een executeur) kan vinden hoe hij of zij toegang kan krijgen tot de administratie en zakelijke accounts.

Bij een personenvennootschap zoals een vennootschap onder firma of een maatschap is er naast de overledene nog een andere persoon (of personen). Er is gezamenlijk vermogen in het bedrijf, dat voor een deel van de overledene en voor een deel van de overgebleven vennoot of vennoten is. Leidend is wat de overleden vennoot in zijn testament heeft staan en of het maatschapscontract een verblijvensbepaling bevat. Een dergelijke bepaling heeft tot gevolg dat het aandeel van de overleden vennoot bij zijn overleden automatisch overgaat op de andere vennoot, die daarvoor een vergoeding moet betalen aan de nalatenschap. Op die manier kan de vennootschap worden voortgezet door de overgebleven vennoot, maar valt de waarde daarvan in de nalatenschap en komt die toe aan de erfgenamen.

Had de erflater aandelen in een BV, dan vallen die aandelen in de nalatenschap. Het BV-vermogen is een apart onderdeel van de totale nalatenschap. De erfgenamen zijn vóór de verdeling dus gezamenlijk eigenaar van de aandelen in de BV. Belangrijke praktische vragen zijn: wie zet de BV voort en wat met de aandelen te doen? Worden ze verkocht of wil een van de erfgenamen de aandelen toegedeeld krijgen? De vaak lastige financiële vraag is: op welke manier moeten de aandelen gewaardeerd worden?

Ik ga u helpen

Beantwoord een aantal vragen om er achter te komen welke specialist u nodig heeft in uw traject.

Dit duurt ongeveer 3 minuten.

Keuzehulp Contact

Familiebedrijf

Heeft de erflater een (aandeel in een) familiebedrijf, dan is deskundig advies ten aanzien van de overname na overlijden essentieel. Er zijn voorbeelden te over van families die altijd harmonieus met elkaar om gingen, maar waar – na het plotseling overlijden van een ouder – relaties verstoord raken en families uit elkaar vallen. Zeker als het familiebedrijf op verzoek van de andere ouder wordt overgenomen door een kind en dit kind “geholpen” moet worden om de overname financieel voor elkaar te krijgen, dan is de kans op moeilijkheden groot. Zeker als het helpen ten koste gaat van de erfdelen van de andere kinderen.

Aan het afwikkelen van een nalatenschap waarin een deel van een familiebedrijf zit, zijn zoveel aspecten en consequenties verbonden – praktisch, financieel, fiscaal, emotioneel, relationeel – dat u er goed aan doet dit in een vroegtijdig stadium te regelen. Betrek daar als het even kan ook de rest van het gezin of betrokkenen bij, zodat iedereen weet wat er geregeld gaat worden, waarom, op welke manier, en hoe iedereen daarin zijn of haar plaats krijgt en uiteindelijk gelijk wordt behandeld of gecompenseerd wordt.

Bent u in de situatie dat degene die is overleden een familiebedrijf had en er nu op stel en sprong van alles geregeld moet worden? Een deskundige derde kan u en uw familie hierin begeleiden. Ook al zijn de verhoudingen goed en “doet u het samen”. U kunt tijd, zorgen, kosten en familieproblemen voorkomen, door te investeren in de relaties en in het bedrijf en een deskundige derde met u mee te laten lopen om de valkuilen te vermijden en te zorgen dat iedereen zich “gezien en gehoord” voelt.

Een nalatenschapsmediator kan u in beide situaties begeleiden: vooruitdenkend, rond het maken van uw testament en het plannen van de overdracht, en na het overlijden, als het familiebedrijf deel is van de nalatenschap.

Ik ben onterfd, wat nu?

De erflater kan zelf bepalen wie van hem erft. Doet hij dat niet in een testament, dan geldt de wettelijke vererving: de wet bepaalt wie de erfgenamen zijn, en in welke volgorde. Wil de erflater zelf bepalen wie zijn erfgenamen zijn en bepaalde wettelijke erfgenamen uitsluiten of anderen aanwijzen, dan moet hij dat doen in een testament.

De erflater heeft daarin alle vrijheid, met één uitzondering. Dat is de legitieme portie. Een kind van de overledene dat volgens het wettelijk erfrecht erfgenaam is, heeft recht op een deel van de waarde van het vermogen van de erflater. Dit recht wordt de legitieme portie genoemd. Zie ook: Legitieme portie

Bent u als kind van de overledene onterfd, dan heeft u de bevoegdheid op een beroep te doen op uw legitieme portie. Dit is geen verplichting, dus als u uw legitieme portie niet zou willen – om welke reden ook – dan kunt u het er ook bij laten.

Als u een beroep doet op uw legitieme portie, dan moet uitgerekend worden wat u had kunnen erven. Hierbij is niet alleen de waarde van het vermogen van uw overleden ouder van belang, maar ook eventuele giften of schenkingen die u tijdens het leven van uw overleden ouder heeft ontvangen, net als giften die anderen hebben ontvangen.

Het opeisen van de legitieme portie is aan termijnen gebonden. Zo is de vordering pas op zijn vroegst zes maanden na het overlijden opeisbaar. Er is ook sprake van een vervaltermijn. U heeft de bevoegdheid om een beroep te doen op de legitieme binnen vijf jaar na het overlijden of binnen een aan u gestelde termijn. Dit zijn de hoofdregels; er zijn uitzonderingen die misschien op uw situatie van toepassing zijn.

Het kan ook voorkomen dat u verwachtte erfgenaam te zijn van een familielid zonder kinderen, bijvoorbeeld een broer, zus, tante of oom. Volgens de wettelijke erfopvolging zou u erfgenaam zijn, maar het betreffende familielid heeft in zijn of haar testament iemand anders als erfgenaam benoemd. Dit kan voelen als een onterving. Of – mogelijk nog meer onverwacht – uw echtgenoot (of geregistreerd partner) heeft nog voor uw huwelijk een testament gemaakt en daarin een ander tot erfgenaam benoemd en heeft dat testament niet herroepen. Ook bij samenwonende partners kan dit voorkomen. Een impliciete onterving, met mogelijk expliciete gevolgen.

Als onterfde echtgenoot, partner of ander familielid dan een kind, heeft u geen recht op een legitieme portie en dus geen recht op een deel van de nalatenschap. Een echtgenoot of geregistreerd partner heeft wel een aantal andere rechten, de zogenaamde ‘andere wettelijke rechten’. Deze kan de erflater niet uitsluiten in een testament. De echtgenoot of partner kan er wel afstand van doen.

Bij deze andere wettelijke rechten gaat het om:

een tijdelijk recht op het gebruik van de woning en de inboedel van de echtgenoot: de echtgenoot mag 6 maanden na het overlijden in de woning blijven wonen, als deze (mede) eigendom is van de erfgenamen. Dit geldt ook voor degenen die met de overledene een gemeenschappelijke huishouding voerden.
het recht op verzorging van de langstlevende echtgenoot in de vorm van een vruchtgebruik op de hoofdwoning, inboedel en andere goederen uit de nalatenschap. Dit recht geldt alleen als de langstlevende echtgenoot dit nodig heeft voor zijn verzorging.

Meer vragen? Advies?

Als u onterfd bent en wilt weten wat uw rechten zijn, dan kan een erfrecht-advocaat of notaris u daar inzicht in geven. Daarnaast kan het verstandig zijn een nalatenschapsmediator in te schakelen. Misschien zijn er oplossingen denkbaar voor lastige kwesties en staan de erfgenamen ervoor open dit samen te onderzoeken.