Een kind onterven

Onterven, kindsdeel, legitieme portie. Het zijn allemaal termen die te maken hebben met onterving, maar het spraakgebruik en de juridische details zijn niet altijd gelijk. We proberen het hier duidelijk te maken.

Onterven kan feitelijk en juridisch iets anders betekenen. Juridisch gezien kan een kind volledig onterfd worden: in een testament bepaalt de ouder dat het kind geen erfgenaam is. Daarmee is het kind onterfd. Dat wil zeggen: het is geen erfgenaam.
Feitelijk gezien is dat niet per se een volledige onterving. Het kind kan namelijk zelf bepalen of hij zich neerlegt bij de onterving of dat hij toch zijn minimale erfenis wil krijgen: de legitieme portie. Het hangt dus van het kind af of de onterving uiteindelijk het beoogde effect heeft, of een gedeeltelijk effect.

De legitieme portie is de minimale waarde waar een kind recht op heeft uit de nalatenschap van zijn ouder. Ook als de ouder het kind onterfd heeft of als hij al een groot deel van zijn vermogen heeft weggeschonken tijdens leven. Wat de legitieme precies is, wordt op deze pagina verder uitgelegd.

Het kindsdeel is geen eenduidige term. De wet kent deze term namelijk niet. De een bedoelt hiermee het gedeelte dat het kind volgens de wet erft van zijn ouder als er geen testament is (het ‘wettelijk erfdeel’). Bijvoorbeeld bij het overlijden van de gehuwde ouder met 3 kinderen: dan is het wettelijk erfdeel 1/4e per kind.
De ander bedoelt met het kindsdeel de ‘legitieme portie’. Dat is in dit voorbeeld de helft van het wettelijk erfdeel, dus 1/8e.

Doordat de wet de term ‘kindsdeel’ niet kent en deze in het spraakgebruik verschillend wordt gebruikt, is niet altijd duidelijk wat mensen bedoelen met de vraag of je een kind zodanig kunt onterven dat het geen kindsdeel krijgt.

Kort gezegd:

• Wettelijk erfdeel: ja, het is mogelijk een kind te onterven. Het wordt dan geen erfgenaam en krijgt dan niet zijn wettelijk erfdeel.
• Legitieme portie: nee, het is niet mogelijk een kind zijn legitieme portie te onthouden. Op dit minimum kan het kind altijd een beroep doen.
• Effect in praktijk: een kind hoeft geen beroep op de legitieme portie te doen. Dus als een kind onterfd wordt, kan het daarin berusten en niets krijgen. Of het kan een beroep doen op de legitieme portie. Dan krijgt het (uiteindelijk) wel zijn minimum uit de erfenis.

Als een ouder een zoon of dochter wil onterven, is de volgende vraag of hij of zij ook de kleinkinderen wil onterven, de eventuele kinderen van het betreffende kind.
Het is zo, dat als je in een testament alleen zou bepalen dat een kind onterfd wordt, zijn of haar kinderen door plaatsvervulling in de plaats komen van het onterfde kind. Zij erven dan het gedeelte dat het onterfde kind zou erven.
Mocht het de bedoeling zijn dat de kleinkinderen ook niet erven, dan is het belangrijk dat in het testament duidelijk te vermelden.

De kleinkinderen hebben niet altijd recht op een legitieme. Als hun vader of moeder nog leeft, dan kan alleen hij of zij een beroep doen op de legitieme. De kleinkinderen hebben wel recht op een legitieme portie van hun grootouder als hun ouder niet meer leeft.

Iets vergelijkbaars geldt ook voor schoonzoons en schoondochters. Zij zijn geen erfgenaam volgens de wet, dus vallen ze ook niet te onterven.

Hendrik (uit het voorbeeld hierboven) wil weten of hij zijn schoondochter Irene kan onterven. Als hij overlijdt, erft zijn zoon Stefan, niet zijn vrouw Irene. Als Stefan al eerder zou komen te overlijden, erven de kleinkinderen in plaats van Stefan. Van directe onterving van Irene is dus geen sprake, want ze is geen erfgenaam.

Maar als Hendrik eerst overlijdt, en zijn zoon Stefan overlijdt 10 jaar later, dan erft Irene wel uit Stefans nalatenschap, waar dan ook de erfenis van Hendrik in valt.

Dat is te voorkomen door hier in een testament iets voor te regelen. Ook hier kan een tweetrapsmaking zinvol zijn: de erfenis van vader gaat dan na overlijden van de zoon direct naar de kleinkinderen.
Een uitsluitingsclausule kan ook een rol spelen in zo’n situatie, maar die ziet met name op een scheiding van kinderen. Dan heeft de schoondochter of schoonzoon namelijk bij een eventuele scheiding geen recht op de erfenis van de ouders.

Een situatie die strikt genomen geen onterving is, maar wel kan voelen als een gedeeltelijke onterving, is een ongelijke behandeling van kinderen. Door schenking tijdens leven aan één van de kinderen verkleint het vermogen van de ouder. Dat geldt ook voor een verkoop tegen een te lage prijs, wat ook een vorm van een gift is. Bij overlijden is de erfenis dan kleiner. Bij de andere kinderen komt dan regelmatig de vraag op of zij dat kunnen voorkomen of na het overlijden kunnen verrekenen.

Ouders kunnen zelf beslissen of ze hun kinderen gelijk of ongelijk willen behandelen.
Er zijn verschillende mogelijkheden zijn om ongelijke schenkingen later te verrekenen en zo voor een min of meer gelijke behandeling van de kinderen te zorgen. Maar dat is niet altijd de bedoeling van de ouders: een ongelijke schenking kan ook juist zo bedoeld zijn. Kinderen kunnen dat niet voorkomen en niet later afdwingen de scheve schenking te verrekenen met het erfdeel.

Bij schenkingen die in verhouding tot het totale vermogen van de ouder groot zijn, kan een ongelijke schenking wel invloed hebben op de legitieme porties. Een gedeelte van de benadeling van het kind (dat geen schenking kreeg) kan dus worden opgeheven als dat kind een beroep doet op zijn legitieme portie, óók als het wel erfgenaam is.