Sieraden verdeeld vóór overlijden: goed bedoeld, maar toch gedoe

Het komt regelmatig voor dat ouders – vaak moeders – een deel van hun sieraden verdelen kort voordat zij overlijden. Meestal is dat heel goed bedoeld en juist om onenigheid te voorkomen. Helaas leidt het soms juist tot scheve gezichten of ruzie, omdat het ene kind iets krijgt dat meer waard is dan het andere. Wat voor gevolgen heeft dit voor de rechten van de verschillende kinderen? En hoe voorkomt u dat gedoe?

Wij kregen een vraag over zo’n situatie:
‘Onlangs is mijn moeder overleden. Een maand voor haar sterven heeft ze 3 sieraden uitgezocht van haarzelf en die aan mijn broer, zus en mij toegewezen. Ze heeft niet naar waarde gekeken maar haar emotie gevolgd om iedereen iets dierbaars van haar te geven. Mijn broer en zus voelden zich behoorlijk te kort gedaan en hebben daar met mijn moeder en mij onenigheid over gekregen. Een week voor ze overleed heeft ze er weer over gepraat met ons en ze bleef bij haar standpunt dat ze het op haar manier zo verdeeld had. Ze vroeg mijn broer om na haar overlijden de sieraden mee naar zijn huis te nemen om ze later aan ons uit te delen.
Mijn broer en zus hebben nu bepaald dat de sieraden naar waarde op een lijst komen te staan. Ik moet als het ware gaan betalen voor het sieraad. Ze gaan het laten taxeren. Ik krijg het pas als ik ervoor heb betaald.
Helaas heeft mijn moeder het niet via een testament geregeld. Ik sta in de minderheid en zij staan samen sterk. Wat zijn mijn rechten in deze? Heeft mijn moeders verdeling juridisch gezien effect? Wat zijn mijn mogelijkheden?’

Een lastige situatie dus, met emotionele kanten.

Juridisch gezien is de vraag of het moeders bedoeling was de sieraden te schenken (dus vóór haar overlijden aan haar kinderen te geven) of om ze alvast te verdelen voor ná haar overlijden? Ook moreel zou je die vraag kunnen stellen: wilde moeder een van de kinderen daadwerkelijk bevoordelen of wilde ze alleen de keuze maken over wie welk sieraad kreeg? Aangezien moeder de zoon gevraagd heeft de sieraden mee te nemen, lijkt het eerder bedoeld als een verdeling. We gaan hier op beide varianten in, ook om het verschil duidelijk te maken.

Schenking

Als moeder de sieraden aan haar kinderen heeft geschonken – dat wil zeggen: voor haar overlijden aan hen wilde geven – heeft ze zelf in feite het vruchtgebruik gehouden, door ze bij haar thuis te houden. De kinderen werden dan ieder wel al eigenaar (zogenaamd bloot eigenaar). Bij haar overlijden eindigde het vruchtgebruik en werd ieder van de kinderen “vol” eigenaar van het betreffende sieraad. In deze situatie vallen de sieraden niet in de nalatenschap van moeder. De zoon heeft dan geen recht op het vasthouden / bewaren van de armband en zou de armband aan zijn zus moeten overhandigen. De meerwaarde hoeft niet verrekend te worden. Het kan wel, als alle kinderen dat zo afspreken.
Belangrijk om te weten: moeder heeft de schenking kort voor haar overlijden gedaan. Daarom valt de schenking voor de belasting in de erfbelasting en moet dus worden opgeteld bij wat de kinderen uit de erfenis ontvangen. Voor de belastingdienst is de schenking dus als het ware deel van de erfenis.

Verdeling, bedoeld voor na het overlijden

Als het alleen moeders bedoeling was de sieraden alvast te verdelen, zodat zij die keuze kon maken (en dus zelfs misschien juist wel onenigheid wilde voorkomen), dan vallen ze wél in de nalatenschap. Eigenlijk heeft zij dan alleen een voorkeur uitgesproken (ze heeft immers niets vastgelegd). Het is aan de kinderen om daar rekening mee te houden, maar dat is alleen een morele plicht, geen juridische.

Qua waarde werkt het dan als volgt. Stel dat haar totale nalatenschap 300 is. 270 aan geld op de bank (o.a. na verkoop van het huis) en 30 in de sieraden.
Ieder kind heeft dan recht op 100. Stel dat de armband voor de ene dochter 15 waard is en de sieraden voor de broer en zus ieder 5. Als zij de wens van moeder uit willen voeren, ziet de verdeling er zo uit:

• De ene zus krijgt de armband (15) plus 85 in geld
• De broer krijgt zijn sieraad (5) plus 95 in geld
• De andere zus krijgt haar sieraad (5) plus 95 in geld

Zo krijgt iedereen onderaan de streep evenveel. De zus met de meer kostbare armband heeft dus in waarde evenveel recht als haar broer en zus: ieder krijgt 100. Om te zorgen voor een eerlijke verdeling, is een taxatie in zo’n geval gebruikelijk.

Wie beslist?

Om tot een verdeling te komen, moeten de kinderen het alledrie eens zijn. De meerderheid kan niet beslissen zonder de minderheid – het moet echt een gezamenlijk besluit zijn. Zo kan in theorie ook niet één persoon over de bankrekening beschikken (maar misschien ligt dat in praktijk anders). Als u erfgenaam bent en het op een bepaald punt volstrekt niet eens bent met de andere erfgenamen, kunt u de verdeling dus blokkeren. De vraag is natuurlijk of dat echt helpt, maar het kan wel.
Of moeders verdeling juridische kracht heeft, hangt af van wat haar bedoeling is geweest. Was het haar bedoeling te schenken: dat kan op zich zonder het vast te leggen op papier. Was het haar bedoeling een verdeling te maken voor na haar overlijden: dan heeft haar toedeling juridisch gezien geen werking. Dit had ze in een codicil moeten vastleggen of een testament, maar dat is niet gebeurd. Het is dan puur een wens. Linksom of rechtsom is het bewijs lastig, want moeder heeft niets vastgelegd.

Als het inderdaad zo is dat moeder de bedoeling had de sieraden alvast toe te wijzen maar nog niet te schenken, dan komt de oplossing van de broer en zus neer op een correcte verdeling. De manier waarop had mogelijk soepeler gekund – kijkend naar de onenigheid die nu ontstaan is – maar onderaan de streep is het resultaat hetzelfde. De ene zus krijgt meer aan sieraden en minder uit de opbrengst van het huis, de broer en de andere zus juist wat minder aan waarde van de sieraden en wat meer uit het huis. Opgeteld krijgt ieder hetzelfde.
Een taxatie van de sieraden is daarbij de meest neutrale benadering.

Als het zo is dat moeder de sieraden had willen schenken, dan zou het er onderaan de streep wel verschillend uitzien.

• De nalatenschap is dan 270 (namelijk zonder de sieraden), dus ieder van de kinderen zou dan 90 krijgen uit de erfenis
• Daarnaast krijgen ze het sieraad dat al geschonken was.
• De verkrijging van de ene zus (erfenis + schenking) is dan 285 (en voor de belastingdienst is dat ook haar erfenis).

De ene zus zou dan moeten bewijzen dat het een schenking was, wat extra lastig is, omdat moeder de sieraden niet direct overhandigd heeft. Geen makkelijke positie dus.
Daarbij is dan de vraag wat zij belangrijk vindt: de emotionele waarde van de armband, de ‘extra’ financiële waarde van de armband ten opzichte van de broer en zus, geen ruzie in de familie?

Afhankelijk daarvan kan de zus een aantal dingen doen:

• Als de emotionele waarde voorop staat: de keuze van moeder zien als verdeling vooraf (en niet als schenking). Taxatie is dan verstandig. Mogelijk helpt dit ook bij een betere stemming in de familie.
• Als de financiële waarde voorop staat: de keuze van moeder uitleggen als schenking. De ene zus zou dat dan moeten stellen, waarschijnlijk zijn broer en andere zus het er niet mee eens, en komt het dus op bewijzen neer. Een advocaat kan daarbij helpen, hoewel het geen eenvoudige zaak is.
• Als zij de stemming in de familie wil verbeteren en zo samen tot een oplossing komen: in gesprek gaan met een nalatenschapsmediator, samen met de broer en zus. Het hangt natuurlijk ook af van het waardeverschil of dat de moeite waard is.

Hoe voorkomt u ruzie hierover?

U ziet het, als u voor iets vergelijkbaars staat en er is een verdeling gedaan door de overledene zonder iets vast te leggen én zonder de sieraden (of andere spullen) te overhandigen, dan is bewijs een probleem. Onenigheid ligt op de loer. Zeker omdat hier vaak meer speelt dan alleen de waarde van de ring of de armband: emotie, erkenning, het afsluiten van een leven. Hier is veel meer over te zeggen, dus daarover later meer.
Ga het gesprek aan en probeer samen een oplossing te vinden, dat is op lange termijn vaak veel meer waard.

Als ouder kunt dit soort onenigheid voorkomen (of beperken) door een verdeling vooraf te bespreken en goed vast te leggen in de vorm van een legaat: in een codicil of een testament. Stil staan bij eventuele verschillen in waarde kan daarbij helpen, of dat nu financiële of emotionele waarde is. Bij Wie erft wat? vindt u meer informatie over legaten en codicillen.