Acht tips voor een ruziebestendig testament (en een extra tip)

Een testament maken betekent keuzes maken. Die keuzes maak je uiteindelijk niet voor jezelf, maar voor nabestaanden. Het laatste wat je wilt, is dat er ruzie ontstaat over de nalatenschap. Helaas gebeurt dat regelmatig toch en vaak heeft dat te maken met onbewuste of ondoordachte keuzes. Met deze tips kunt u veel gedoe en ruzie voorkomen. 

Tijdens de Erfenisvakdag – het grootste congres op het gebied van erven en nalaten met professionals uit verschillende disciplines-, bespraken wij in oktober 2022 welk proces rond het maken van een testament eraan bijdraagt om goed doordachte keuzes te maken en welke bepalingen in een testament helpen om conflicten over de nalatenschap zoveel mogelijk te voorkomen.

1. Begin al tijdens leven met een goede basis: een heldere administratie.

Zorg voor een heldere administratie van het vermogen (wat is privévermogen, wat gemeenschappelijk van de partners, hoe groot zijn de vorderingen van kinderen?). 

Het ontbreken hiervan is namelijk vaak aanleiding voor discussies of ruzie tussen erfgenamen. Een duidelijke administratie kan veel onenigheid voorkomen, zeker als de erfgenamen van de ouder die eerst overlijdt anderen zijn dan de erfgenamen van de langstlevende – bij een samengesteld gezin of een huwelijk op latere leeftijd met kinderen uit een eerdere relatie.

Dit gaat verder dan het bewaren van de administratie voor de belastingdienst. Hans Blikslager, belastingadviseur en mediator: “Bij belangrijke gebeurtenissen in het leven zoals samenwonen, huwelijk, aanschaf eigen woning, emigratie, of het starten van/samenwerken in een onderneming, is het voor de latere bewijspositie en verantwoording van belang om de relevante overwegingen en afspraken goed vast te leggen. Wanneer er wijzigingen optreden is het natuurlijk belangrijk ook deze wijzigingen goed vast te leggen.”

2. Zorg dat u zich goed bewust bent van uw juridische en financiële positie voordat u keuzes maakt in uw testament.

Wat is financieel gezien echt ‘nodig’ en waar zijn eventueel knelpunten te verwachten? Bij samengestelde gezinnen of hertrouwen op latere leeftijd is dat extra van belang. Veel mensen willen graag dat hun partner goed verzorgd achterblijft. De wettelijke verdeling is daar ook voor bedoeld, alleen is deze ontworpen met het traditionele gezin in gedachten, waar de erfgenamen van beide partners dezelfde kinderen zijn. Als de kinderen van de overledene moeten wachten op hun deel uit de erfenis totdat ook de nieuwe partner (niet hun eigen ouder) is overleden, dan leidt dat vaak tot spanningen. Hoeveel zijn het vermogen, de AOW en pensioen na overlijden van de eerste partner? Hoeveel heeft de langstlevende dan in de praktijk nodig? Wat zou er gebeuren zonder testament en welke opties zijn er om tot een goede oplossing te komen? Een financieel adviseur kan helpen om dit financiële inzicht te krijgen.

Bernard Kapma, notaris: “In verschillende gevallen is de standaardregeling uit de wet, de wettelijke verdeling, best een mooie gedachte, maar in praktijk niet handig en niet nodig. Als de langstlevende met AOW, pensioen en een gedeelte van de erfenis voldoende heeft, kunnen de eigen kinderen van de overledene meteen hun kindsdeel krijgen, in plaats van te wachten op het overlijden van de partner. Dat scheelt administratie, discussie, scheve ogen en mogelijk conflict.”

3. Besteed tijd en aandacht aan het opstellen van een testament.

Spreek bij het maken van een testament de mogelijke gevolgen van keuzes goed door. Vaak besparen mensen op een écht goed gesprek bij de notaris. Natuurlijk kost zo’n gesprek geld, maar door de gevolgen van testamentaire keuzes in uw specifieke situatie zorgvuldig door te spreken, kunt u onvoorziene gevolgen voorkomen en daarmee druk op familierelaties. Ook bespaart dit kosten na overlijden als zaken toch niet helemaal goed geregeld zijn: kosten om alsnog onbedoelde gevolgen recht te trekken of om onenigheden op te lossen. Zo’n gesprek kunt u hebben met een notaris of notarieel adviseur die goed thuis is in het erfrecht, maar ook met een estate planner of erfrechtadvocaat.

Een (familie)gesprek met een nalatenschapsmediator kan ook een overweging zijn, bijvoorbeeld als er een familiebedrijf betrokken is of de familiesituatie complex is. Nalatenschapsmediators zijn er ook om conflict juist te voorkómen (preventieve mediation, ook wel pre-nalatenschapsmediation genoemd).

4. Kijk ook naar oplossingen buiten het testament, zoals een levensverzekering.

Met name als de kinderen van de ene partner niet ook de kinderen van de andere partner zijn, kan een overlijdensrisicoverzekering uitkomst bieden. Zo wordt de langstlevende goed verzorgd achtergelaten, terwijl de verzekeringsuitkering niet ten koste van de erfenis gaat en de kinderen dus niet in conflict hoeven te komen met hun stiefouder.

Let er wel op dat levensverzekeringen en pensioenen hun eigen regels kennen en een specifieke begunstigingsregeling: ze staan los van het testament.
In bepaalde gevallen kan de erfbelasting een rol spelen. Om verrassingen te voorkomen, is het dus ook van belang hierover goede informatie in te winnen, zowel juridisch als fiscaal.

5. Maak een testament met een “considerans”.

Een considerans is een inleiding met een duidelijke en volledige uitleg over de redenen waarom u bepaalde keuzes heeft gemaakt. Met een goede en uitvoerige considerans maakt u de interpretatie van het testament veel eenvoudiger. Ook kunnen de erfgenamen de gevolgen van het testament door deze toelichting van de erflater vaak veel beter accepteren, omdat ze daardoor meer inzicht krijgen in het ‘waarom’ achter bijvoorbeeld een executeursbenoeming of een verschil dat u maakt tussen kinderen.

Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen adviseert: “Een conflictbestendig testament kan niet zonder een goede considerans, omdat daarmee het testament meer fundament en stevigheid krijgt. Het is wel zaak voldoende tijd en aandacht in de considerans te steken omdat er anders het tegenovergestelde wordt bereikt. Dus het motto van de considerans is: als je het doet, doe het dan goed!”

6. Besteed nadrukkelijk aandacht aan de benoeming van de executeur.

De executeur is degene die uw testament uitvoert. Joost Diks, erfrechtadvocaat, komt in zijn praktijk regelmatig problemen rond de executele tegen. “Als executeur een nalatenschap afwikkelen is niet altijd makkelijk. Dit kan te maken hebben met de complexiteit van de erfenis en/of met de erfgenamen en andere betrokkenen die de executeur tegenkomt. Problemen in de executele houden vaak verband met de persoon van de executeur, de bevoegdheden en taken van de executeur, de informatievoorziening door de executeur, de kosten van de executele, de legitieme portie, het vertrouwen in de executeur en de visie van de betrokkenen over de kwaliteit van de executeur. Goede testamentaire bepalingen en goede uitleg kunnen de executeur op al deze punten de wind in rug de geven.”

Geef daarom in uw testament uitleg bij de keuze voor de persoon in de considerans. Sta ook stil bij de vraag of het wijs is een van uw kinderen tot executeur te benoemen of toch een professionele executeur aan te stellen. En is degene die u tot executeur wilt benoemen daar ook echt toe in staat? Wilt u een reserve-executeur benoemen, voor het geval dat niet (meer) het geval is, of de mogelijkheid de verantwoordelijkheid aan een andere executeur door te geven?

Denk ook goed na over de bevoegdheden die u aan de executeur geeft en over de beloning voor zijn werkzaamheden. Hier zijn namelijk verschillende keuzes in te maken. Zie hiervoor ook: https://aoe2023.draad.dev/erfrecht/wat-is-een-executeur/

Verder kan het helpen ook expliciet in het testament duidelijk te maken wat de taken, rechten en verplichtingen van de executeur zijn – én welke rechten de erfgenamen hebben, zodat de erfgenamen daar tijdens de afwikkeling geen discussie over krijgen met de executeur.

7. Vraag uw erfgenamen in uw testament om de onderlinge vrede te bewaren.

Het opnemen van een vredesclausule (mediationclausule) in uw testament draagt sterk bij aan een goede en evenwichtige afwikkeling van uw testament en voorkomt dat eventuele spanningen tussen uw erfgenamen escaleren en leiden tot conflicten.

Dit kan in de vorm van een mediationclausule in geval van conflict of in een preventieve vorm. In het eerste geval moeten erfgenamen voor het oplossen van een conflict waar ze zelf niet uitkomen een mediator inschakelen – en dus niet de rechter.
In het tweede geval – de preventieve vorm – legt u als erflater een plicht op aan uw erfgenamen om vanaf het begin de nalatenschap af te wikkelen in een mediation setting.

Fred Schonewille, nalatenschapsmediator, adviseert: “Als kinderen meteen op het spoor van mediation worden gezet als setting voor de afwikkeling, ontstaat een veel rijker proces rond die afwikkeling. Deze methode waarborgt immers niet alleen de zakelijke-juridische en fiscale aspecten, maar eerst en vooral de aspecten rond communicatie en relaties. Hierdoor wordt de vrede in de familie zoveel mogelijk gewaarborgd. ”

8. Geef een richtsnoer voor potentiële conflictsituaties.

Wat te doen bij een conflict over waarderingen, wat bij een conflict over verdeling van bezittingen?
Bij onenigheid over de verdeling van waardevolle bezittingen kunt u bepalen dat er geloot moet worden. Dat kan voor bezittingen die een financiële waarde vertegenwoordigen, maar kan net zo belangrijk zijn voor spullen met een emotionele waarde. U kunt ook bepalen hoe die loting dan moet gebeuren of wie de loting organiseert.

Er is ook nog een andere manier. Martine Stut en Gonnie Spee zijn beiden erfrechtadvocaat en vertellen: “De praktijk laat zien dat er veel ruzie kan zijn over spullen die voor iedereen grote emotionele waarde lijken te hebben. Als u in uw testament nog geen definitieve keuzes wilt maken over wie wat krijgt en wilt voorkomen dat uw erfgenamen hierover gaan ruzieën, kunt u in uw testament een derde aanwijzen die de leiding krijgt bij de verdeling. Die derde kan zelf bepalen wie van de door de erflater genoemde personen een legaat zal krijgen. De erflater zal daarbij wel een richtsnoer moeten geven.”

Ook ontstaan vaak conflicten over waarderingen. Als u een eigen bedrijf heeft, zou u om dat te voorkomen bijvoorbeeld kunnen bepalen hoe en door welke deskundige vermogensbestanddelen gewaardeerd moeten worden.

9. Houd ook in uw levenstestament al rekening met preventie van conflicten.

De negende tip gaat niet over uw testament, maar over een levenstestament. Een levenstestament is een volmacht voor de situatie dat u nog leeft, maar zelf geen beslissingen (meer) kunt nemen, bijvoorbeeld wegens ziekte of dementie. Vooral als een van de kinderen gevolmachtigde is en dus kan beschikken over uw financiën, kan een voedingsbodem voor conflict in de nalatenschap ontstaan. U kunt dit voorkomen of beperken met een considerans, een mediationclausule en een duidelijke regeling voor het afleggen van rekening en verantwoording aan de (andere) kinderen.

Iris Brik is financieel planner en treedt veel op als levensexecuteur en als executeur in nalatenschappen. Zij ziet bij de afwikkeling van nalatenschappen vaak conflicten die een oorzaak hebben in de periode van vóór het overlijden, met name als een van de kinderen de volmacht van vader of moeder had. “Een hoop ellende kan worden voorkomen als over het financieel beleid voorafgaand aan het overlijden ieder jaar rekening en verantwoording is afgelegd. Signalen van oneigenlijk gebruik of misbruik zullen sneller duidelijk worden, maar belangrijkst is dat dan nog te herleiden is welke vermogensmutaties hebben plaatsgevonden en hoe die zijn ontstaan. Daarmee kunnen vragen van de erfgenamen over het vermogen van de erflater adequaat en snel worden beantwoord. Dit periodiek afleggen van rekening en verantwoording leggen de ouders vast in het levenstestament.”