Is de legitieme portie nog van deze tijd?

In januari 2021 is een rapport gepresenteerd van een onderzoek over de legitieme portie, het wettelijk minimum erfdeel van een kind (of kleinkind). Moet deze regeling blijven bestaan? De meningen verschillen.

De legitieme: het minimum erfdeel

Het Nederlandse erfrecht kent aan (klein)kinderen een minimaal wettelijk erfdeel toe. Dus ook al ben je onterfd, een onterfd (klein)kind kan bij de erfgenamen zijn ‘legitieme’ inroepen. Dit moet de onterfde ‘legitimaris’ doen binnen 5 jaar na het overlijden.

Als de legitimaris dit doet, dan heeft deze recht op de helft (50%) van zijn ‘normale’ erfdeel volgens de wet. Een legitimaris wordt géén erfgenaam, maar heeft recht op geld en niet op goederen. Dit is gedaan om te voorkomen dat een onterfde erfgenaam zich kan bemoeien met de verdeling van bijvoorbeeld de inboedel of met de uitvaart.

Op elk notariskantoor spelen meerdere situaties waarbij een geschil is over de afwikkeling van een nalatenschap met daarin een onterfd (klein)kind. De emoties lopen vaak hoog op want de erfgenamen weten meestal wel waarom het (klein)kind is onterfd en vinden dat de legitimaris tegen de wil van de overledene in gaat. En uiteraard gaat de discussie ook over de hoogte van het bedrag waar een legitimaris recht op heeft. Hier heeft de wet regels voor opgesteld, maar deze zijn lastig te lezen en lastig en tijdrovend om uit te voeren.

Moet de legitieme blijven bestaan?

Er is een onderzoek gedaan door de Raboud Universiteit (Nijmegen) over de legitieme. Het ging daarbij om de vraag hoe Nederlanders en erfrecht professionals aankijken tegen de legitieme en het voortbestaan daarvan. Past het nog bij deze tijd? Of zou afschaffing of aanpassing van de regeling beter passen?

Het blijkt een complex verhaal, want de achtergrond van de legitieme is de relatie ouder-kind. Als deze relatie ernstig is verstoord kan dat tot gevolg hebben dat ouders een kind onterven. Als de relatie tussen ouder(s) en kind eenmaal is verbroken, wordt deze niet makkelijk meer hersteld.
Sommigen vinden dat de legitieme moet worden gehandhaafd omdat het recht doet aan het feit dat een kind toch een kind van een ouder is. Ook een argument is dat een kind na onterving zelf kan besluiten in de onterving te berusten. Dit gebeurt in de praktijk overigens weinig.

Het rapport staat bol van de voor- en tegen argumenten over de legitieme. Hieronder een kleine selectie daarvan.

Argumenten vóór

Argumenten van deskundigen die vóór handhaving van de legitieme zijn:

• Erflater (dat is degene die het testament maakt) kan zijn volledige nalatenschap toedelen aan 2e/3e/4e echtgenoot ten nadele van zijn kinderen.
• Erflater benoemt een derde tot enig erfgenaam ten nadele van zijn kinderen.
• Bij het hertrouwen van erflater kan een slechte relatie tussen een van de kinderen en de stiefouder ertoe leiden dat dit kind volledig wordt onterfd.
• In het kader van de bedrijfsopvolging verkrijgt een van de kinderen bijna de volledige nalatenschap en moeten de andere kinderen het doen met de verdeling van de inboedel.
• Afschaffing van de legitieme portie zorgt voor een chaos in het erfrecht. Nu regelt de legitieme portie een preventief ordenende werking en kan een ouder het ene kind wat meer geven dan het andere kind en wel door een of meer kinderen in de legitieme te stellen.

Argumenten tegen

Uiteraard zijn er ook argumenten van degenen die die de legitieme willen af schaffen:

• Door het bestaan van de legitieme portie heeft een legitimaris een vrijbrief jegens de erflater om zich te gedragen zoals het hem of haar goed dunkt.
• Ook het kind dat twintig jaar geleden voor het laatst een levensteken gaf jegens de ouder kan aanspraak maken op de legitieme portie.
• De legitieme verdraagt zich slecht met de huidige visie op de zelfstandigheid en de onafhankelijkheid van de individuele mens. De wet behoort de wil van de erflater te respecteren als deze een kind wil onterven.
• De legitieme portie is een ernstige inbreuk op de beschikkingsvrijheid van de mens, de vrijheid om over zijn vermogen bij testament of bij leven door middel van giften te beschikken.

Conclusie

Het rapport geeft aan dat er weerstand is tegen de legitieme in de huidige vorm, zowel bij een flink deel van het gevraagde Nederlandse publiek als bij een grote meerderheid van de (kandidaat-)notarissen. De geraadpleegde erfrecht-advocaten zijn milder gestemd.

Het rapport eindigt met: “Onze aanbeveling is dan ook het afschaffen van de klassieke legitieme, maar wel onder handhaving van het regime dat minderjarigen en jongmeerderjarigen goed beschermt op het vlak van kosten van verzorging en opvoeding, levensonderhoud en studie bij het overlijden van een ouder.”

Het onderzoek is gedaan door prof. Freek Schols (Radboud Universiteit en Centrum voor Notariaal Recht) en mr. Lucienne van der Geld (Netwerk Notarissen en Centrum voor Notariaal Recht). Het hele rapport is te vinden via: https://www.legitiemeportie.com