10 tips na 20 jaar nieuw erfrecht
Het huidige erfrecht is jarig en bestaat dit jaar twintig jaar. Dit ‘nieuwe’ erfrecht heeft mooie kanten, maar kent helaas ook tekortkomingen en sluit regelmatig slecht aan bij de realiteit. Daarom tien tips – van ruim 100 professionals.
1. Denk na voordat u zuiver aanvaardt
Als u ‘zuiver’ aanvaardt, bent u zelf aansprakelijk voor schulden van de nalatenschap. Die zuivere aanvaarding kan ook onbewust gebeuren. Hierdoor kan aansprakelijkheid voor schulden ontstaan die u niet verwacht had, maar die u dan uit uw eigen vermogen moet betalen. Zorg dat u op de hoogte bent van de risico’s.
Erfrecht-advocaat Tim Fluitman geeft een voorbeeld: ‘Vader is in 1979 overleden. Op basis van zijn testament kreeg moeder alle bezittingen en kregen de kinderen ieder een vordering van 12.000 gulden op moeder, met een rente van 8% (enkelvoudig). Na de aangifte erfbelasting door moeder heeft niemand hier meer naar omgekeken.
Jaren later zijn de verhoudingen anders. Moeder heeft bijna geen vermogen meer als ze overlijdt. Zoon A heeft moeder de laatste jaren verzorgd, Zoon B had na een conflict geen contact meer met haar. Zoon A wilde voor de afwikkeling van haar testament zorgen. Hij verkocht haar auto en boekte de opbrengst naar zijn rekening om schulden uit de nalatenschap te betalen.
Dan meldt zijn broer zich. Hij wil zijn erfdeel van vader opeisen. Zoon A had niet meer aan de vordering gedacht (er was immers bijna niets meer), maar door de rente was deze inmiddels aanzienlijk: ruim 25.000 euro. Omdat hij zuiver aanvaard heeft en omdat een dergelijke schuld geen ‘onverwachte schuld’ is, is hij met zijn eigen vermogen aansprakelijk en moet hij zijn broer betalen.
Als de zoon ‘beneficiair aanvaard’ had, was hij niet aansprakelijk geweest met zijn eigen vermogen. ‘
2. U kunt (veel) zelf bepalen!
Regel de nalatenschap actief als u nog leeft, de wet geeft veel ruimte. Bepaal zelf. Zo voorkomt u dat de wettelijke regeling van toepassing is, terwijl deze lang niet voor iedereen het meest passend is.
Als u geen testament heeft, bepaalt de wet hoe uw nalatenschap vererft. De wettelijke regeling kan een prima regeling zijn, maar niet voor alle situaties. Als u ongehuwd samenwoont, een samengesteld gezin heeft, een bedrijf, ingewikkelde familieverhoudingen of gewoon specifieke wensen, dan is een testament nodig. Ook in huwelijksvoorwaarden kunt u veel regelen.
Zorg ervoor dat u zich goed laat informeren over mogelijkheden en consequenties en maak vervolgens uw eigen keuzes.
3. Betrek uw kinderen bij het regelen van uw nalatenschap
Veel conflicten rond erfenissen ontstaan door verschillende verwachtingen bij nabestaanden. Maak de verwachtingen helder, voor uzelf, uw partner en uw (stief)kinderen.
Verschil in verwachtingen kan ontstaan als ouders andere regelingen hebben getroffen dan de wettelijke regeling óf juist de wettelijke regeling volgen terwijl die in de specifieke situatie tot ongemakkelijke of onwenselijke gevolgen leidt. Een paar voorbeelden:
- het contact met een van de kinderen is verwaterd of verbroken is en deze erft minder of niet volgens het testament,
- stiefkinderen zijn ook tot erfgenaam zijn benoemd,
- de stiefouder mag het vermogen van de eigen ouder opmaken (‘verteren’)
- de vererving van het familiebedrijf is alleen met de opvolger besproken (of met geen van de kinderen).
In dergelijke situaties ontstaan snel spanningen en conflict. Als u tijdens leven nog het gesprek aangaat, kunt u uitleggen waarom u bepaalde keuzes maakt. Ook kan het helpen de reacties van uw kinderen mee in overweging te nemen als u een testament maakt. Zulke gesprekken kunnen lastig zijn, maar het niet-aangaan van het gesprek maakt het vaak nog veel lastiger voor uw nabestaanden na uw overlijden. U kunt ook een nalatenschapsmediator inschakelen om het gesprek te begeleiden.
4. Bespreek uw persoonlijke situatie uitgebreid als u een testament maakt.
Het erfrecht en uw testament staan niet op zichzelf. Uw persoonlijke context is belangrijk: familie, regelingen met uw partner, zakelijke afspraken, leningen, schenkingen. Zowel voor het kiezen van de meest passende regelingen, als voor de uitleg van het testament na uw overlijden.
Het is dus van belang dat u de notaris en/of estate planner bij het voorbereiden van een testament ook informeert over uw persoonlijke context en de gevolgen van keuzes goed bepreekt. Dat gaat niet alleen om uw familiesituatie. Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen, geeft een aantal voorbeelden:
- een samenlevingscontract kan een verblijvensbeding bevatten (meestal van het gezamenlijke woonhuis met inboedel),
- fiscale gevolgen van regelingen (bijvoorbeeld bij het benoemen tot erfgenaam van een LAT-partner, die voor de erfbelasting niet als partner gezien wordt),
- een levenstestament: de overgang na overlijden,
- levensverzekeringen: is er samenhang tussen de begunstigden op de polis en de verkrijgers uit het testament?
- partner zijn in een maatschap of V.O.F.: wat is de regeling bij overlijden?
- aandeelhouders- of certificaathoudersovereenkomst kennen ook regelingen die van belang zijn bij overlijden,
- geldleningsovereenkomsten of schenkingen: bij overlijden kan de opeisbaarheid bij overlijden geregeld zijn,
- vergoedingsrechten tussen partners: bij het investeren in het vermogen van de andere partner kan er een vergoedingsrecht ontstaan; opeisbaarheid bij overlijden of juist afstand doen bij overlijden kan een rol spelen.
5. Gebruik ook eigen woorden
Zorg dat u écht begrijpt wat er in uw testament staat en dat het inderdaad uw wensen goed beschrijft. Vraag om uitleg (en om aanpassing) als het concept te ingewikkeld is. U kunt ook zelf een inleiding in uw eigen woorden schrijven.
Duidelijke taal helpt bij het goed begrijpen van de tekst in een testament. Tegelijkertijd is de juridische taal vaak ingewikkeld om juridisch precies te zijn. Vraag om maatwerk, zodat u echt begrijpt wat er in het ontwerp van uw testament staat voordat u het tekent. Een combinatie van begrijpelijke taal en de juridische context is ook mogelijk. Net als een inleiding van het testament in uw eigen woorden. Lees daarover meer in: https://allesovererven.nl/artikel/begin-een-testament-met-een-inleiding/
6. Een levenstestament is een zorgvolmacht
De term levenstestament kan verwarrend zijn. Het is geen deel van het erfrecht, maar een heel uitgebreide volmacht. Deze geldt tijdens leven, voor als u zelf niet kunt beslissen, bijvoorbeeld door ziekte. Anderen kunnen dan beslissingen voor u nemen en zo onder meer voor uw financiële zaken zorgen.
Je zou een levenstestament dus ook een ‘zorgvolmacht’ kunnen noemen. Dat maakt het makkelijker te begrijpen waar het om gaat.
7. Eerst de mens, dan de belastingen
Hoewel de meeste mensen liever niet te veel belasting betalen, is de menselijke kant voor velen uiteindelijk het meest belangrijk bij het maken van een testament. Zorg dus dat u goed begrijpt wat die besparing in praktijk betekent.
Peter Veltman, notaris en fiscalist legt uit: ‘Het gaat er niet om om tot een minimale belastingheffing te komen, maar om tot een heffing te komen die binnen de gegeven kaders tot een optimale uitkomst leidt. Ik houd mijn cliënten dan ook altijd het volgende voor: het laatste hemd heeft geen zakken, maar waak er voor u niet uit te kleden voordat u naar bed gaat. Het gaat dan bijvoorbeeld om cliënten die bij mij komen voor het maken van een testament en ook hun vermogen al grotendeels willen overhevelen naar de kinderen tijdens leven in verband met de vermeende hoge erfbelasting of de bijdrage voor de wet langdurige zorg.’
Er zijn allerlei manieren om erfbelasting te besparen. Maar soms hebben deze regelingen ongewenste gevolgen op menselijk niveau. Bijvoorbeeld een hoge rente op de vordering van de kinderen na het overlijden van de eerste ouder: dit kan belasting besparen bij het overlijden van de langstlevende ouder, maar kan ook de langstlevende beperken als deze een eventuele nieuwe partner ook verzorgd wil achterlaten.
Bespreek dus vooral goed wat u wilt bereiken aan de menselijke kant én welke gevolgen regelingen hebben.
8. Kijk ook naar de cijfers
Een financiële uitwerking geeft vaak veel inzicht in hoe een regeling uitpakt bij uw huidige vermogenssamenstelling. Check dit goed als u een testament maakt – en opnieuw als de situatie na een aantal jaren veranderd is.
Rik Smit, financieel planner, adviseert om altijd een cijfermatige uitwerking te maken van de bepalingen in een ontwerp-testament. Met een overzicht van het vermogen op het moment van het maken van het testament, kan uitgewerkt worden hoe de bepalingen uit het nieuw te maken testament uitpakken bij overlijden op korte termijn. Dit helpt bij het juiste begrip of het ontwerp-testament uw wensen goed verwoordt. Deze uitwerking kunt u ook als bijlage bij het testament voegen.
Als uw vermogenssituatie of uw persoonlijke situatie na een tijdje veranderd is, is het belangrijk te controleren hoe het testament in die situatie zou uitpakken. Dat geeft inzicht in de eventuele noodzaak het testament aan te passen.
9. Wikkel altijd de nalatenschap van de eerst overleden partner af
Ook als alles naar de langstlevende gaat: maak een beschrijving van de nalatenschap en stel de vordering van de kinderen uit de wettelijke verdeling (en de rente) vast. Dit wordt vaak vergeten en leidt regelmatig later tot onenigheid. Vraag advies van een specialist bij hertrouwen door de langstlevende ouder.
Juist omdat de wettelijke regeling ervoor zorgt dat alle bezittingen automatisch naar de langstlevende echtgenoot gaan, staan de langstlevende en de kinderen er vaak niet bij stil om een duidelijke beschrijving te maken van de nalatenschap. Dan liggen de vorderingen van de kinderen en de rente daarover ook niet vast.
Zolang de familieverhoudingen goed blijven en de langstlevende niet hertrouwt, geeft dat binnen de familie meestal geen problemen. Op termijn kan het echter alsnog vervelend zijn als de erfbelasting over de nalatenschap van de langstlevende vastgesteld moet worden.
Bij hertrouwen of bij verstoorde verhoudingen tussen ouders en kinderen (of kinderen onderling) is het extra van belang dat de vorderingen goed zijn vastgelegd. Dan is het voor de eigen kinderen, de stiefouder en diens kinderen helder en hoeft daar geen discussie over te ontstaan.
10. Vergroot de koek, niet de ruzie
Als er een conflict ontstaat, sta dan open voor oplossingen. Door te kijken naar gezamenlijke belangen, creatief te zijn met oplossingen en elkaar iets te gunnen, zijn familieconflicten vaak op te lossen.
Bij conflict over een nalatenschap, kunnen de betrokkenen bij het conflict een formeel proces doorlopen via de rechter. Een dergelijk proces duurt lang en is kostbaar.
Door in gesprek te gaan onder begeleiding van een nalatenschapsmediator of gespecialiseerd erfrecht-advocaten in gesprek te gaan en op een creatieve manier samen naar oplossingen te zoeken, zijn zulke conflicten vaak sneller beëindigd, tegen lagere kosten. Ook wordt zo vaker een oplossing gevonden die voor alle betrokkenen passend is (vaak in tegenstelling tot een uitspraak van de rechter, die niet naar de bredere context kan kijken).
Een kort artikel over dit onderwerp is verschenen in het Alles over Erven Magazine (nummer 2, najaar 2023); dit magazine kunt u hier bestellen. Voor professionals en andere geïnteresseerden hebben we de bijdragen van de sprekers op de Erfenisvakdag gebundeld in het Erfenisvakdag Cahier 2023. Dit kunt u bestellen via het contactformulier hieronder.
Dit artikel kwam tot stand aan de hand van de bijdragen van de sprekers op de Erfenisvakdag op 10 oktober 2023: Tim Fluitman, Lucienne van der Geld, René de Haas en Priska Voskuil, Eric de Jong, Annette van Riemsdijk, Fred Schonewille, Rik Smit, Peter Veltman, Petra Knoppers en Wilbert Kolkman. Met ruim 100 professionals uit alle disciplines rond erven en nalaten hebben we de belangrijkste tips voor u geselecteerd – plus nog een aantal tips voor de wetgever.
